شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در میانهی یک جشن تولد، در لحظهی فوت کردن شمع، به این فکر افتاده باشید که «اصلاً چرا این کار را انجام میدهیم؟» آیا این فقط یک حرکت نمادین است یا پشت آن داستانی نهفته است؟ حقیقت این است که رسم فوت کردن شمع تولد، برخلاف تصور بسیاری، صرفاً یک سنت تزئینی یا نمایشی نیست، بلکه قدمتی چند هزار ساله دارد و ریشههای فرهنگی و آیینی آن در سراسر تاریخ قابلردیابی است.
طبق بررسیهای منتشرشده در «The Atlantic» و منابع تاریخی مانند Encyclopedia of Ancient Greece، اولین نشانههای استفاده از شمع در مراسم تولد به یونان باستان بازمیگردد. در آن زمان، مردم برای ادای احترام به الههی آرتمیس، کیکهایی گرد تهیه میکردند که با شمعهایی تزئین شده بود تا شکل ماه بدر را بازتاب دهد. باور بر این بود که دود حاصل از شمعها، حامل دعاها و آرزوها به آسمان است.
این دیدگاه، زمینهساز باور امروزی ما نسبت به «آرزو کردن هنگام فوت کردن شمع» شده است؛ لحظهای نمادین که نوعی ارتباط بین خواستههای شخصی و دنیای معنوی ایجاد میکند.
از قرون وسطی تا دوران معاصر، شمعها در آیینهای مختلف نقش محوری داشتهاند:
در مسیحیت: شمع بهعنوان سمبلی از حضور الهی و روشنایی درونی شناخته میشود. کلیساها تا امروز هم از شمع برای نیایش و دعا استفاده میکنند.
در فرهنگ آلمانی قرن هجدهم: رسم بود که در جشن تولد کودکان، یک شمع بزرگ روی کیک قرار گیرد که تمام روز روشن بماند. در پایان روز، کودک آن را فوت میکرد و آرزو مینمود.
در سنتهای مردمی: فوت کردن شمع همزمان با آرزو، نشانهای از امید و تحقق خواستهها بوده؛ مفهومی که هنوز هم در ذهن جمعی بسیاری از جوامع زنده است.
رسم استفاده از شمع در جشن تولد با وجود گستردگی جهانیاش، در همه فرهنگها به یک شکل اجرا نمیشود. این آیین در برخی کشورها کاملاً پذیرفته شده و بخش مهمی از مراسم تولد است، اما در برخی دیگر یا وجود ندارد یا بهگونهای متفاوت انجام میشود.
همانطور که پیشتر گفتیم، یونانیان باستان اولین کسانی بودند که از شمع برای آیینی مشابه تولد استفاده میکردند. کیکهای گرد با شمعهایی روشن، به الههی آرتمیس تقدیم میشد.
در آلمان قرن هجدهم، رسم «Kinderfest» یکی از اولین نمونههای ثبتشده جشن تولد مدرن است. در این مراسم یک شمع بزرگ در مرکز کیک قرار میگرفت و کودک آن را در پایان روز فوت میکرد. این سنت به شکل امروزی آن به بسیاری از کشورهای غربی منتقل شد.
در آمریکای شمالی، فوت کردن شمع تولد با آرزو کردن ترکیب شده است. کودکان و بزرگسالان هر دو این سنت را انجام میدهند و معمولاً هر شمع نماد یک سال از زندگی فرد است. گاهی اضافه شدن یک شمع «برای خوششانسی» نیز رایج است.
در هند، کیک تولد با شمع بسیار رواج یافته است، ولی در برخی مناطق و خانوادههای سنتیتر، آتش و شعله ممکن است نمادهای مذهبی خاصی داشته باشند و استفاده از آنها با رعایت آیینهای مذهبی یا جایگزینهای فرهنگی انجام شود.
در فرهنگ چینی، اگرچه جشن تولد و کیک بهمرور پذیرفته شدهاند، اما در خانوادههای سنتی بیشتر روی غذاهایی مثل «رشتهی طول عمر» تأکید میشود تا شمع و کیک. شمع گاهی هست، ولی آرزو کردن هنگام فوت کردن شمع در فرهنگ عامهی چینی نهادینه نشده است.
در کشورهای با اکثریت مسلمان، نگاهها نسبت به شمع تولد متفاوت است. برخی این مراسم را نوعی تقلید از فرهنگ غرب میدانند و در برخی دیگر، بهویژه در مناطق شهری، تولد با کیک و شمع بسیار رایج است، گرچه بار معنوی آرزو کردن ممکن است ضعیفتر باشد.
با وجود گذر زمان و دگرگونیهای فرهنگی، این رسم هنوز هم زنده مانده، چرا که:
بار احساسی قوی و نوستالژیک دارد
لحظهای پر از نماد و معنا ایجاد میکند
نوعی مشارکت جمعی و شادی مشترک شکل میگیرد
برای بسیاری، این لحظه یادآور کودکی و آرزوهای صادقانه است
با شیوع ویروس کرونا، نگرانیهایی درباره سلامت و بهداشت در حین فوت کردن شمع تولد مطرح شد. مطالعهای از دانشگاه Clemson نشان میدهد که فوت کردن شمع میتواند تعداد باکتریها روی کیک را بهشکل چشمگیری افزایش دهد. به همین دلیل، پیشنهادهایی مثل استفاده از کیک جداگانه کوچکتر برای شمعها، یا استفاده از بادبزن یا کف دست بهجای فوت کردن مستقیم، مطرح شده است.
شمع تولد فقط یک وسیله تزئینی یا عادت تکراری نیست. پشت این شعلهی کوچک، هزاران سال باور، دعا، امید و معنا نهفته است. از یونان باستان تا آلمان قرن هجدهم و جشنهای امروزی، آنچه باقی مانده، لحظهای ناب برای آرزو کردن و آغاز دوباره است. شاید به همین دلیل است که حتی در عصر تکنولوژی، هنوز هم با شوقی کودکانه، شمع تولد را فوت میکنیم.
